تخم گشنیز چیست؟
تخم گشنیز یک ادویه رایج برای طعم دادن به غذا در سراسر جهان است. قرن‌هاست که گیاه گشنیز به غذاها و داروهای ملت‌های مختلف اضافه می‌شود. تخم‌گشنیز هم نقش مهمی در آشپزی بین‌المللی دارد. این ادویه معطر دارای فیبر بالایی است. یعنی فقط 100 گرم دانه گشنیز حاوی 41.9 گرم فیبر است. این محصول منبع عالی آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین‌های C، Bو K و همچنین آهن و کلسیم است. دانه گشنیز همچنین سرشار از ریزمغذی‌هایی مانند روی، منگنز، منیزیم و مس است. بوی قوی و منحصر به فرد این محصول به دلیل وجود آنتی‌اکسیدان‌های شاخص و اسیدهای چرب مفید مانند اسید اولئیک، آلفا پینن و اسید لینولئیک است.
تاریخچه
گیاه گشنیز یکی از قدیمی‌ترین گیاهانی است که مصرف آن در متون باستانی هم به ثبت رسیده است. این گیاه از ابتدا در هند، مصر، ایران، خاورمیانه و مناطقی از اروپا وجود داشته است. هندی‌ها در مراسم مذهبی خود از این گیاه استفاده می‌کردند. همچنین فراعنه مصر در معطر کردن مقبره‌ها و مومیایی کردن فرعون‌ها، گیاه گشنیز را به کار می‌برند. چرا که به نظر مصریان باستان، گشنیز یک گیاه مقدس بوده است. حتی در متون باستانی نوشته شده که قوم بنی‌اسرائیل از گشنیز و دانه گشنیز در مسیر مهاجرت خود بهره برده و آن را یک گیاه مقوی می‌دانستند.
در ایران علاوه بر این که گشنیز ماده اصلی بعضی از غذاها بوده، برای معطر کردن ترشی‌ها هم کاربرد گسترده‌ای داشته است. حتی در بعضی از مناطق ایران، از این ادویه برای تهیه انواع نان و شیرینی استفاده میکردهاند. نان کماج کرمان و یا کاچی شیراز دو نمونه استفاده از تخم گشنیز در نان‌های ایرانی است.
اگر بخواهیم علت شهرت تخم گشنیز را در تمام جهان و حتی در عصر باستان نام ببریم، باید به خاصیت درمانی آن اشاره کنیم. پودر تخم گشنیز به شدت میکروب‌کش است و در زمان شیوع بیماری‌هایی مانند اسهال خونی و وبا که در فصل‌های گرم مرگ‌ومیر زیادی را به دنبال داشته، به کار می‌رفته است. در واقع در آن زمان از تخم گشنیز به عنوان یک درمان سریع و قاطع برای این نوع بیماری‌ها استفاده می‌شده است.
همچنین در آن زمان عفونت‌های دهان و دندان را با جویدن دائمی تخم گشنیز برطرف میکردهاند و معتقد بوده‌اند که هم به سلامتی دهان و دندان کمک می‌کند و هم دهانشان را خوشبو خواهد کرد.
روش استفاده
دانه‌های گشنیز طیف وسیعی از کاربردهای خوراکی و دارویی را داراست. این محصول به صورت دانه درسته عرضه می‌شود و بهتر است برای هر بار مصرف همان لحظه آسیاب شود. به این ترتیب بهترین عطر و طعم از این دانه مقوی به دست می‌آید.
موارد استفاده از دانه گشنیز عبارتند از:
طعم‌دهنده به غذا
دانه گشنیز معمولاً به عنوان ادویه و طعم‌دهنده در غذاهای مختلف استفاده می‌شود. این محصول طبع گرم و طعم مرکباتی با کمی مزه آجیل دارد، که آن را به یک افزودنی همه‌کاره برای بسیاری از غذاها تبدیل کرده است. دانه‌های گشنیز آسیاب‌شده، اغلب در مخلوط ادویه‌ها، پودر کاری، مرینیت گوشت و مرغ، طبخ سبزیجات و انواع خورش کاربرد دارد.
تهیه پودر کاری و ماسالا
دانه‌های گشنیز یک عنصر کلیدی در پودر کاری است. پودر کاری ترکیبی از ادویه‌های مورد استفاده در غذاهای هندی و آسیای جنوبی است. این دانه همچنین در ماسالا که مخلوط ادویه‌هایی هستند، که برای طعم دادن به کاری، خورش‌ها و دیگر غذاها استفاده می‌شود، کاربرد دارد.
انواع ترشی
از دانه‌های گشنیز معمولاً در تهیه ترشی و یا برای نگهداری میوه‌ها و سبزیجات برای طولانی مدت استفاده می‌شود. این دانه علاوه بر این که طعم منحصر به فردی به میوه و سبزیجات می‌بخشد، به بهبود فرآیند نگهداری نیز کمک می‌کند.
پخت نان و شیرینی
دانه‌های گشنیز آسیاب شده را می‌توان برای افزودن طعم گرم و معطر به نان، کیک، کلوچه‌ها و انواع شیرینی استفاده کرد. بیشتر اوقات در دستورپخت‌هایی که مرکبات، پوست لیمو یا پرتغال دارند، از این محصول هم استفاده می‌شود.
دمنوش
دانه‌های گشنیز را می‌توان در آب در حال جوش دم کرد تا یک دمنوش گیاهی تسکین‌دهنده تهیه شود. این دمنوش دارای خواص گوارشی است و معمولاً بعد از غذا برای کمک به هضم بهتر مصرف می‌شود.
داروهای گیاهی
از دانه‌های گشنیز در تهیه داروهای گیاهی سنتی برای بیماری‌های مختلف استفاده می‌شود. این دانه برای هضم غذا، رفع نفخ معده و خواب باکیفیت عالی است.
رایحه‌درمانی
عطر دانه گشنیز به دلیل خواص آرام‌بخش خود در رایحه‌درمانی استفاده می‌شود. این دانه در دیفیوزرها یا در روغن‌های ماساژ برای کاهش استرس استفاده می‌شود.
خواص سبزی گشنیز و تخم گشنیز
برای بهره بردن از خواص گشنیز می‌توانید برگ‌های سبز این گیاه را در سالادها، خورش، سوپ و دمنوش‌ها به کار ببرید. از تخم گشنیز به صورت آسیاب شده نیز می‌توانید به عنوان ادویه یا طعم دهنده به انواع غذاها، حلوا و شیرینی‌ها اضافه کنید. در ضمن روغن و عرق این گیاه معطر در بازار موجود است.
گشنیز مفید برای دیابت
در طب سنتی از دانه، روغن و عصاره یا عرق گشنیز برای کاهش میزان قند خون در افراد دیابتی استفاده می‌کنند. آزمایشات مختلف نیز این کاهش قند خون را به اثبات رسانده است. در یک آزمایش که بر روی موش‌های مبتلا به دیابت و چاقی انجام گرفت، دریافتند که پس از مصرف عصاره دانه‌های گشنیز میزان قندخون در موش‌ها به طور چشم‌گیری کاهش یافته بود. یک مطالعه دیگر نشان داد که مصرف عصاره تخم گشنیز در موش‌های مبتلا به دیابت باعث کاهش قند خون و افزایش ترشح انسولین می‌شود. این سبزی خوش طعم ممکن است برای افرادی که دچار قند خون پایین هستند خطرناک باشد؛ چراکه گیاه گشنیز اثربخشی بالایی دارد.
سلامت قلب و درمان فشار خون با گشنیز
گیاه گشنیز با ترکیبات خود می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی مانند فشار خون بالا و کلسترول بد را کاهش بدهد. عرق گشنیز ادرار آور است و به بدن شما کمک می‌کند تا سدیم اضافی را دفع کنید. برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که گشنیز می‌تواند به کاهش کلسترول نیز کمک کند. مطالعه‌ای بر روی موش‌هایی که دانه‌های گشنیز به آن‌ها داده شده بود، نشان داد که سطح LDL آن‌ها کاهش و میزان HDL آن‌ها افزایش پیدا کرده بود. تخم گیاه گشنیز موجب کاهش مصرف نمک می‌شود؛ چراکه جایگزین مناسبی برای مزه دادن به غذاهاست. شما می‌توانید از پودر تخم گشنیز در ترکیبات ادویه غذا استفاده کنید.
روغن گشنیز مفید برای دستگاه گوارش
روغن استخراج شده از دانه‌های گشنیز برای هضم راحت و سلامت دستگاه گوارش مفید است. یک مطالعه ۸ هفته‌ای بر روی ۳۲ بیمار مبتلا به سندروم روده تحریک‌پذیر نشان داد که مصرف ۳۰ قطره روغن گشنیز سه مرتبه در روز در مقایسه با گروه دارونما، درد شکم، نفخ و ناراحتی معده را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد. از عرق گشنیز به عنوان داروی اشتهاآور در طب سنتی ایران استفاده می‌شود.
گیاه گشنیز ضد‌عفونی کننده قوی
گشنیز حاوی ترکیبات ضد میکروبی است که در درمان برخی عفونت‌ها و بیماری‌های ناشی از باکتری‌هایی غذایی موثر است. ترکیبی در گیاه گشنیز است که می‌تواند باکتری‌هایی نظیر سالمونلا را از بین ببرد. این نوع باکتری سالانه بسیاری از انسان‌ها را دچار مسمومیت غذایی می‌کند. طبق آزمایشات صورت گرفته استفاده از پودر تخم گشنیز به عنوان ادویه در درمان عفونت‌های مجاری ادرار نیز مفید است. در طب سنتی از روغن تخم گشنیز برای تسریع در درمان زخم‌های سطحی استفاده می‌کنند.
گشنیز داروی ضد صرع
مطالعات اخیر که در دانشگاه کالیفرنیا انجام گرفته نشان می‌دهد، گشنیز حاوی ماده‌ای است که خاصیت ضد تشنج دارد و می‌تواند برای بیماران مبتلا به صرع مفید باشد. صرع یک اختلال عصبی است که منجر به تشنج می‌شود. بر اساس مطالعات تشنج‌های بیماری صرع با استفاده از کانال‌های پتاسیم KCNQ در مغز تنظیم می‌شوند و مولکول‌های گشنیز به نام dodecenal بر این کانال‌ها تأثیرگذار هستند. گیاه گشنیز یک کلاس از کانال‌های پتاسیم را در مغز فعال می‌کند و از این طریق بر کنترل تشنج تأثیرگذار است.
در واقع ترکیبات dodecenal به بخش خاصی از کانال‌های پتاسیم متصل می‌شوند و تحریک‌پذیری سلولی را کاهش می‌دهند. آزمایش روی مدل‌های حیوانی نیز نشان می‌دهد که این مولکول قادر به تأخیر تشنج است و می‌تواند به عنوان یک داروی ضد تشنج مورد استفاده قرار گیرد.
درمان جوش و لکه صورت با گشنیز
گشنیز یک سبزی موثر برای زیبایی و درخشندگی پوست است. گیاه گشنیز خاصیت ضد التهابی دارد و پوست را شفاف و خنک می‌کند. این سبزی موجب تعادل چربی پوست می‌شود و به درمان جوش‌ها و رفع لکه‌های حاصل از جوش صورت کمک می‌کند. برای درمان جوش و رفع لکه‌های روی پوست می‌توانید از ماسک گشنیز استفاده کنید. ترکیب گشنیز و خیار که خنک کننده هستند و جو دو سر که ضد التهاب است، پوست اکنه‌ای و ملتهب را تسکین می‌دهد.
ماست نیز حاوی اسید لاکتیک است و باعث لایه برداری و روشن شدن پوست می‌شود. برای ساخت این ماسک ۱ قاشق غذاخوری ماست، یک چهارم پیمانه گشنیز تازه یا آب گشنیز، ۲ قاشق غذاخوری پودر جو دو سر و یک هشتم پیمانه خیار رنده شده را با هم ترکیب کنید. ماسک را به صورت و گردن بزنید و اجازه بدهید ۲۰ دقیقه روی صورت بماند. سپس با آب ولرم بشویید.
گشنیز مفید برای چشم‌ها
این سبزی خوش عطر برای سلامتی چشم‌های‌مان بسیار مفید است. برگ‌های گشنیز سرشار از ویتامین A، ویتامین C، ویتامین E و کارتنوئیدهاست. مطالعات اخیر تایید کرده‌اند که مصرف روزانه گشنیز می‌تواند بیماری دژنراسیون ماکولا چشمی که با افزایش سن ایجاد می‌شود و همچنین بیماری التهاب ملتحمه چشم را به تاخیر بیندازد.
تخم گشنیز برای درمان رینیت آلرژیک
رینیت آلرژیک مجموعه‌ای از علائمی است که با درگیری بینی ایجاد می‌شود. این علائم زمانی به وجود می‌آیند که مواد آلرژی‌زا مانند گرد و غبار یا گرده گل و گیاهان با تنفس به داخل بینی راه پیدا کنند. تحقیقات علمی نشان داده‌اند که ترکیبات فلاونوئیدی و فنولی در عصاره بذر گشنیز سبب بهبودی در علائم رینیت آلرژیک همچون آبریزش و سوزش حفره بینی می‌شوند. چشم‌ها نیز در صورت ارتباط با مواد حساسیت‌زا ممکن است دچار خارش، سوزش، قرمزی و آبریزش شوند.
بر اساس تحقیقات صورت گرفته عصاره تخم گشنیز برای آبریزش چشم نیز مفید است. برای درمان آبریزش چشم با تخم گشنیز ابتدا دو قاشق غذاخوری تخم گشنیز را به ۲۵۰ میلی لیتر آب اضافه کنید. این ترکیب را بر روی حرارت ملایم قرار بدهید تا بجوشد. سپس اجازه دهید جوشانده خنک شود. پس از صاف کردن جوشانده دستمالی را با آن آغشته کنید و به مدت ۲۰ دقیقه روی چشم‌های‌تان قرار بدهید.
گشنیز برای سلامت استخوان‌ها
در طب سنتی همیشه از گیاه گشنیز برای رفع پوکی استخوان استفاده می‌شده است. گیاه گشنیز و تخم گشنیز به عنوان منبع غنی کلسیم، پتاسیم، منگنز، منیزیم و آهن، برای تقویت و سلامت استخوان‌ها بسیار مفید است. گشنیز جز قوی‌ترین گیاهان و سبزیجات در درمان پوکی استخوان به شمار می‌رود. استفاده مداوم از پودر تخم گشنیز در ادویه جات و شیرینی‌ها و مصرف روزانه گشنیز تازه به عنوان سبزی می‌تواند به حفظ سلامت استخوان‌ها کمک کند.
فواید دیگر گیاه گشنیز و تخم گشنیز
• گشنیز به عنوان سبزی ضد عفونی کننده دارای خاصیت ضد قارچی و ضد‌التهابی است که برای درمان بیماری‌های پوستی از جمله قارچ پوستی و اگزما مفید است.
• گیاه گشنیز به دلیل داشتن میزان بالایی از ویتامین‌ها از جمله ویتامین C موجب تقویت سیستم
ایمنی بدن و درمان سریع سرماخوردگی می‌شود.
• آب گشنیز برای باز شدن صدا قبل از سخنرانی بسیار موثر است.
• گیاه گشنیز سرشار از فیبر است. استفاده مداوم از گشنیز به عنوان سبزی تازه می‌تواند موجب لاغری شود. استفاده از فیبر‌ها با کاهش اشتها همراه است.
• گیاه گشنیز خاصیت ادرارآور دارد، به همین خاطر است که متخصصان طب سنتی برای دفع سنگ کلیه استفاده از گشنیز و عرق گشنیز را توصیه می‌کنند.
• عرق گشنیز عفونت‌های مجاری ادرار را برطرف می‌کند.
• گیاه گشنیز و تخم گشنیز خاصیت قوی آرامش بخش دارند که می‌تواند برای درمان بی‌خوابی و استرس مفید باشد.
• گشنیز تازه می‌تواند برای درمان یبوست مفید باشد.
• عرق گشنیز ممکن است برای درمان آفت دهان موثر باشد.
عوارض مصرف بیش از حد گشنیز، تخم گشنیز و فرآورده‌های آن
• گیاه گشنیز قاعده‌آور است؛ درنتیجه مصرف بیش از حد سبزی گشنیز، تخم گشنیز و عرق گشنیز برای بارداری خطرناک است. مصرف بیش از حد گشنیز ممکن است موجب سقط جنین شود. استفاده محدود در سوپ و خورش ایرادی ندارد.
• برخی افراد با خوردن سبزیجات دچار نفخ معده می‌شود. مصرف بیش از حد گشنیز تازه نیز موجب نفخ خواهد شد.
• ممکن است مصرف بیش از حد گشنیز برای افرادی که افت قند خون دارند، مضر باشد.
• گشنیز سرشار از ویتامین K است. مصرف بیش از حد گشنیز برای افرادی که دچار غلظت خون شدید هستند، مضر خواهد بود.
• این گیاه به ندرت موجب حساسیت می‌شود.
• در افرادی که دچار لکنت زبان هستند، مصرف بیش از حد گشنیز ممکن است لکنت زبان آن‌ها را تشدید کند.
• مصرف بیش از حد گشنیز می‌تواند موجب ضعف در نیروی جنسی مردان شود.
